پیش از این، مختصرى از فضایل امیرالمؤمنین على(علیه السلام) را بیان کردیم. در مقدمه بحث بیان شد که این فضایل به سه دسته تقسیم مى شوند. دسته اول مواهبى است که خداى متعال به ایشان عنایت فرموده، ولى به طور مستقیم تأثیرى در اعمال و رفتار آن حضرت ندارد؛ مثل ولادت در کعبه که موهبت خاص الهى است، ولى باعث هیچ گونه تغییر و تأثیرى در شخصیت آن حضرت نمى شود. دسته دیگر از فضایل، مواهب خدادادى است که در شکل گیرى شخصیت، رفتار و منش ایشان تأثیر دارد. در این جهت، حضرت امیر(علیه السلام) با سایر ائمه اطهار(علیهم السلام) و فاطمه زهرا(علیها السلام) مشترک است. خداى متعال به این بزرگواران صفاى روح و نورانیتى عنایت کرده است که آنان از آغاز تولد، بلکه پیش از آن، حقایقى را مشاهده و درک مى کنند که دیگران چه بسا در سن کمال عقل نیز از درک آن عاجزند. در این باره، براى نمونه، به کلام خود امیرالمؤمنین(علیه السلام)در خطبه قاصعه اشاره کردیم که مى فرمایند: پیش از این که پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به رسالت مبعوث شوند، من انیس ایشان بودم و زمانى که وحى نازل مى شد صداى وحى را مى شنیدم و حتى صداى شیطان را نیز در آن لحظه شنیدم. از پیامبر(صلى الله علیه وآله)سؤال کردم این چه صدایى است؟ حضرت فرمود: این صداى شیطان است. سپس فرمود:
اِنَّکَ تَسْمَعُ ما اَسْمَعُ وَ تَرى ما اَرى اِلّا اَنَّکَ لَسْتَ بِنَبِىّ؛( نهج البلاغه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، خطبه 234 (مشهور به خطبه قاصعه).) آنچه من مى شنوم، تو هم مى شنوى و آنچه من مى بینم تو هم مى بینى، جز این که تو پیامبر نیستى.
نورانیتى که امیرالمؤمنین(علیه السلام) در سن ده سالگى و یا قبل از آن داشتند و به واسطه آن مى توانستند صداى وحى را بشنوند یا حتى گاهى فرشته وحى را هم ببینند، امتیاز خاصى است که خداوند به دیگران عطا نکرده است. این نورانیت در رفتار و شکل گیرى شخصیت ایشان تأثیر داشته است. نظیر این موهبت در مورد انسان هاى معمولى، نعمت «عقل» است که خداى متعال آن را به انسان ارزانى داشته است. سفیه و دیوانه که از این نعمت کم بهره یا بى بهره اند، رفتار و شخصیتشان با فرد عاقل بسیار متفاوت است.
در هر حال، این نورانیت و امتیاز خاص امیرالمؤمنین(علیه السلام)منشأ اثرهاى فراوان گردید. عبادت هاى طولانى، رفتار عادلانه در مقام قضاوت و حکومت، زهد و وارستگى نسبت به امور دنیا، شجاعت در میدان هاى جنگ، فداکارى ها و ایثارهاى بى نظیر و... از آثار آن نورانیت بودند. البته همه این اعمال بر اساس اختیار و انتخاب خود آن حضرت صورت مى گرفت و این طور نبود که حضرت تحت تأثیر آن نورانیت خدادادى، در این رفتارها مجبور باشد؛ همان گونه که موهبت «عقل» موجب نمى شود انسان عاقل در انجام کارهاى نیک و رفتار پسندیده مجبور باشد.
دسته سوم، فضایل اکتسابى حضرت امیر(علیه السلام) است که حضرت کاملا با اراده و اختیار خود آنها را کسب نموده اند. مواردى چون عبادت ها، خدمت به مردم، شرکت در جنگ ها و ... از این نمونه هستند.
